Kantincilik Belgesini Kimler Alabilir? Kurala Sadık, Adalete Aç, Değişime Israrcı Bir Eleştiri
Kimin kantin işleteceğine, kimin ihaleye girebileceğine ve kimin çalışabileceğine dair kurallar—kâğıt üzerinde net görünüyor. Ama sahada işler o kadar pürüzsüz mü? Hayır. Kantincilik belgesi, ustalık, işyeri açma, hijyen ve nice “sertifika” başlığı arasında kaybolan girişimciler, eşit erişim arayan kadınlar ve gençler, hatta nitelikli ama belgeye takılan emekçiler var. Bu yazı, mevzuatın çerçevesini kabul edip uygulamadaki kör noktaları cesurca tartışmaya davet ediyor.
—
Kantincilik Belgesinin Çekirdeği: Belge Yığınının Arasında “Ustalık” ve “Hijyen”
Okul kantinlerinin işletilmesi, Okul-Aile Birliği Yönetmeliği ile ihale süreçlerine bağlanır. 2023’te güncellenen düzenlemeye göre ihaleye girecek isteklilerde kantin işletmeciliğinden ustalık belgesi veya iş yeri açma belgesi şartı aranır. Eğer bunlar yoksa, gıda ve ağırlama alanlarındaki ustalık/iş yeri açma belgeleri, mesleki ve teknik diplomalar, kalfalık ya da “kantin işletmecisi kurs bitirme belgesi” kabul edilebilir. Üstelik işletmecinin yanında çalışacak kişilerden de bu belge gruplarından en az birine sahip olmaları beklenir.
Bir de Hijyen Eğitimi Yönetmeliği var: Gıda ile temas eden işlerde işverenler, çalışanlarının hijyen eğitimi almasını ve belgeli çalıştırılmasını sağlamakla yükümlü; bizzat çalışıyorlarsa kendileri de bu eğitimi almak zorunda. Bu, kağıt üzerinde müthiş bir güvence. ([Fethiye Ticaret ve Sanayi Odası][1])
Son olarak, okul kantinlerine özgü Özel Hijyen Kuralları Yönetmeliği; üretimden satışa tüm süreçlerde hijyen ve resmi kontrol esaslarını belirliyor. Kurallar net; denetim ve uygulama ise asıl sınav. ([Resmi Gazete][2])
—
Güçlü Görünen Sistem Neden Hâlâ Tartışmalı?
1) Erişim Eşitsizliği: Belge Var, Yol Haritası Yok
Ustalık ve işyeri açma belgeleri nitelik güvencesi için kıymetli; fakat belgeye erişimin yolu, özellikle küçük ölçekli girişimci, kadın ve gençler için karmaşık. Hangi kurumdan, hangi sırayla, ne kadar sürede—sahada bilgi parçalı. Yerel uygulamalar farklılık gösterebiliyor; başvuru kanalları tek bir “ulusal portal”da toplanmadığı için dezavantajlı gruplar daha yüksek işlem maliyeti ödüyor.
2) “Belge Ekonomisi”nin Gölgesi
Kuralların iyi niyeti, sertifika piyasasının bulanıklığına kurban gidebiliyor. Aynı isimle farklı içerikte kurslar, belgenin niteliğini değil etiketini satmaya odaklanan aracı yapılar ve eğitim kalitesindeki heterojenlik, iyi uygulamayı cezalandırıp vasatı ödüllendirebiliyor. Mevzuat, “kabul edilen belge türleri”ni sayıyor; fakat hangi eğitim çıktısının asgari olduğunu net ölçütlerle bağlamadığınızda, niteliğin standardı kağıtta kalıyor. (Hijyen ve özel hijyen mevzuatı çerçeveyi çizerken, ölçme-değerlendirme mekanizmasının sahada güçlendirilmesi şart.) ([Fethiye Ticaret ve Sanayi Odası][1])
3) Denetimin Gerçek Etkisi: Kâğıt Üstü Uyum mu, Yaşayan Standart mı?
Özel hijyen kuralları yönetmelikleri ve okul gıdası kriterleri, güvenli gıda için net bariyerler koyuyor. Fakat denetim sıklığı, geri bildirim kalitesi ve yaptırımların tutarlılığı olmadan “uyum” bir dosya düzeninden ibaret kalabiliyor. Öğrencinin sağlığı gibi kritik bir konuda, risk temelli ve şeffaf denetim raporlarına erişim norm olmalı. ([Resmi Gazete][2])
—
“Kimler Alabilir?” Sorusu Yerine “Kimler Alamıyor?”ı Sorabilir miyiz?
Sermayesi sınırlı bir kadın girişimci, kurs ve belge süreçlerini ekonomik-zaman maliyeti nedeniyle yarıda bırakıyorsa, sistem kimi koruyor?
Göçmen kökenli ya da farklı bölgelerden gelen adaylar için tanınma-denkliği pratikte nasıl işliyor?
Gençler için usta-kalfalık hattının hızlandırıldığı, mentorluk ve işletmede öğrenme modelleri (gerçek staj, mikro-staj, koçluk) etkin mi?
Bu sorular, “kimler alabilir” yerine “kimler fiilen dışarıda kalıyor?”ı tartıştırıyor. Uygulamanın sosyal adalet boyutu, mevzuatın lafzından daha fazla emek istiyor.
—
Çözüm Önerileri: “Belge”yi Amaca Hizmet Ettirelim
A) Tek Pencere: Ulusal Dijital Başvuru ve İzleme
Ustalık/işyeri açma, hijyen, kurs bitirme… Hepsinin tek bir e-devlet akışına bağlandığı; başvuru durumu, eksik evrak, sınav tarihleri ve eğitim içeriğinin canlı izlendiği bir yapı, erişim eşitsizliğini azaltır.
B) Asgari Eğitim Çıktısı: İçerik ve Sınavın Standartlaşması
“Belge türü”nden ziyade öğrenme çıktısı odaklı standartlar (ör. HACCP temelli modüller, alerjen yönetimi, gıda israfı, okul gıdası kriterleri) her kursu aynı kalite çıtasına taşır. Hijyen eğitimi zorunluluğu var; ölçme-doğrulama ayağı güçlendirilmeli. ([Fethiye Ticaret ve Sanayi Odası][1])
C) Sosyal Kotalar ve Teşvikler
Okul-Aile Birliği ihalelerinde, belge koşulunu koruyup; kadın girişimcilere, gençlere, engellilere puan/teminat/mentorluk teşviki eklemek rekabeti adilleştirir. Şeffaf, herkese açık gerçek zamanlı ihale ilanları ve itiraz-inceleme süreçleri güveni artırır. (Yönetmelik ihaleyi çerçeveliyor; şeffaflık uygulamayla güçlenir.)
—
Son Söz: Belge Değil, Eşit Fırsat İçin Israr Edelim
Evet, mevzuatın iskeleti var: ustalık/iş yeri açma/kalfa/kurs ve hijyen belgeleri ile özel hijyen kuralları. Fakat iyi okul kantini, belge klasörünün kalınlığından değil, erişilebilir öğrenme-eşit rekabet-etkili denetim üçlüsünden doğar. Soru şu: Kantincilik belgesi, gerçekten gıda güvenliği ve hizmet kalitesi için bir eşik mi, yoksa fırsatlara erişimi sınıflayan bir kapı mı?
Provokatif sorular:
Belge sistemi, nitelikli hizmeti ödüllendiriyor mu; yoksa etiket yarışına mı dönüşüyor?
İhale süreçleri herkese aynı mesafede mi; yoksa bilgiye erişimi olanlar mı avantajlı?
Hijyen eğitimi kâğıtta mı, sahada mı? Denetim sonuçları kamuya açık olsa, güven artar mı? ([Fethiye Ticaret ve Sanayi Odası][1])
Yorumlarda sahadan deneyimlerinizi, karşılaştığınız engelleri ve çözüm önerilerinizi yazın. Belgeyi değil adaleti güçlendiren bir kantin ekosistemini birlikte tasarlayalım.
[1]: https://www.ftso.org.tr/assets/upload/dosyalar/hijten-egitimi-yonetmeligi-ilgili-maddeler.pdf?utm_source=chatgpt.com “HİJYEN EĞİTİMİ YÖNETMELİĞİNDEN; (05/07/2013 tarih ve 28698 sayılı Resmi …”
[2]: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/02/20130205-5.htm?utm_source=chatgpt.com “Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü”